Հայագիտությանը սպառնացող վտանգների արդեն տեսանելի, և դեռևս անտեսանելի հետևանքների մասին զրույց պատմաբան, քաղաքագետ, քաղաքագիտության դոկտոր Արմեն Այվազյանի հետ

Տեսանյութը դիտելու համար սեղմել այստեղ

Աղբյուրը՝ Վիկտոր Սողոմոնյանի դիմատետրի էջ

Քաղաքական գիտությունների դոկտոր, պատմաբան Արմեն Այվազյանը տեսանյութում ներկայացնում է իր անհանգստությունը հետևյալ հարցերի շուրջ`

1. ՀՀ-ում 2023 թ. դեկտեմբերի 25-ին տեղի ունեցած հակասահմանադրական հեղաշրջումը լեզվաքաղաքական բնագավառում

2. Ազգային և պետական պատասխանատու կառույցների քար լռությունը

a. Քաղաքական ուժեր (կուսակցություններ, ընդդիմություն)

b. Սահմանադրական դատարան

c. Հայագիտական հիմնարկներ

d. Հայոց եկեղեցի

3. ՀՀ Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի վաղվա՝ ապրիլի 3-ին կայանալիք ընդհանուր ժողովում 2023.12.25-ի լեզվաքաղաքական հեղաշրջման հարցի շջանցումն ու օրակարգից դուրս մնալը

4. Մեր անելիքները:

Տեսանյութը դիտելու համար սեղմեք այստեղ

Աղբյուրը՝ Hayqnews

Կոչով դիմում եմ հայագիտական հիմնարկների ղեկավարներին՝

— բոլոր ինստիտուտների տնօրեններին և փոխտնօրեններին,

— բոլոր ֆակուլտետների դեկաններին, փոխդեկաններին և գիտխորհուրդներին,

— բոլոր ամբիոնների վարիչներին,

— բոլոր հայագիտական հանդեսների գլխավոր խմբագիրներին և խմբագրական խորհուրդներին,

— ՀՀ ԳԱԱ նախագահությունում հայագիտության ոլորտի բոլոր պատասխանատուներին և ՀՀ ԳԱԱ նախագահին։

Հարգարժան տիկնայք և պարոնայք՝

Հույժ կարևոր է, որ ժամ առաջ ՀՐԱՊԱՐԱԿԱՅԻՆ ԴԻՐՔՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՅՏՆԵՔ ՀՀ կառավարության 25.12.2023 թ. № 2298 որոշման վերաբերյալ, որով հայոց լեզուն դուրս է մղվում գիտության ոլորտից, իսկ հայագիտությունն ու հասարակագիտությունը՝ հանձնվում են օտար կառավարման։

ԱՅՍ ՈՐՈՇՈՒՄԸ ՀԱԿԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ԵՎ ՀԱԿԱՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ Է։ ԱՅՆ ՊԵՏՔ Է ՉԵՂԱՐԿՎԻ՛։

ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԵՔ ՀԱՅԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԴԻՄԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԲՈԼՈՐ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՕՐԻՆԱԿԱՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀՆԵՐՈՎ։ ՈՐՈՇՄԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԾԱՆՐԱԳՈՒՅՆ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆՆ ԸՆԿՆԵԼՈՒ է ԱՆՁԱՄԲ ՁԵԶ ՎՐԱ։

Հ.գ. Խնդրո առարկա որոշման մասին իմ և, կարծում եմ, շատերի տեսակետն եմ արտահայտել, մասնավորապես, երեկվա հարցազրույցում (հղումը՝ ներքևի մեկնաբանության մեջ) և վերջին հրապարակումներում։

Աղբյուրը՝ Ankakh.com

2023 թ. դեկտեմբերի 25-ին ՀՀ կառավարությունը որոշում է ընդունել հայոց լեզվի գործածության սահմանափակման և հայագիտության գաղութացման մասին

2023 թ. դեկտեմբերի 25-ին ՀՀ կառավարությունն ընդունել է մի հակահայկական որոշում, որով սահմանափակում է հայոց լեզվի գործածության ոլորտը, միաժամանակ՝ գաղութացման ենթարկելով հայաստանյան գիտությունը, հատկապես՝ հայագիտությունն ու հասարակագիտությունը՝ իրենց բոլոր գիտակարգերով հանդերձ։ Այս որոշումը խորապես քաղաքական բովանդակություն ունի և սկզբունքորեն ապօրինի է, քանի որ, մասնավորաբար, կոպտորեն հակասում է «Լեզվի մասին» ՀՀ օրենքի տառին և ոգուն։ Ցավոք սրտի, ցայսօր որևէ ընդդիմադիր քաղաքական ուժ իր անհամաձայնությունն ու վրդովմունքը չի հայտնել այս կապակցությամբ և այն կասեցնելու ուղղությամբ համապատասխան իրավական գործընթաց չի ձեռնարկել։ Հուսով եմ, ներկա համառոտ անդրադարձն ուշադրություն կհրավիրի այս կարևոր խնդրի վրա։

Եվ այսպես, ըստ նշված որոշման, հայաստանցի գիտնականներին ստիպում են.

1) գրել իրենց հոդվածներն ու մենագրությունները ոչ թե հայերեն, այլ օտար լեզուներով, գերազանցապես՝ անգլերեն.

2) հրապարակվել օտար, գերազանցապես՝ անգլալեզու հանդեսներում և հրատարակչություններում։

Իսկ ինչպե՞ս են պարտադրելու գիտնականներին այդպիսի վարքագիծ որդեգրել։ Շատ պարզ։ Գիտական ատեստավորում անցնելու և գիտական համապատասխան պաշտոն զբաղեցնելու համար Հայաստանում հայերեն (ինչպես նաև այլ լեզուներով) հրապարակված գիտական ուսումնասիրություններն, ըստ էության, համարվում են առ ոչինչ։ Բնականաբար, խոսքն առաջին հերթին վերաբերում է հայերեն ուսումնասիրություններին։ Եթե գիտնականները չկատարեն վերոհիշյալ պայմանները, նրանք պարզապես ազատվելու են աշխատանքից, իսկ եթե մասամբ կատարեն՝ կորցնելու են իրենց գիտական որակավորումը, օրինակ՝ ավագ գիտաշխատողից իջեցվելու են կրտսեր գիտաշխատողի կարգավիճակի և, համապատասխանաբար, պակաս վարձատրվեն։ Խոսքը վերաբերում է բոլոր բնագավառներում աշխատող գիտնականներին, բայց ստորև քննարկելու եմ միայն հայագիտության հարցը՝ թողնելով տեխնիկական գիտությունների հարցերը համապատասխան մասնագետներին։

Բանն այն է, որ հայագիտության կենտրոնը դեռևս Հայաստանն է։ Հայագիտական լավագույն ուսումնասիրությունները գրվել ու դեռևս գրվում են հայերեն։ Հայկական պետությունը պետք է ամեն ինչ անի, որպեսզի Հայաստանը մնա հայագիտության գլխավոր կենտրոն։ Բայց նշված որոշմամբ իրավիճակը կտրուկ փոխվելու է։ Թվարկենք, թե ինչ հետևանքներ է ունենալու 23.12.2023 թ. կառավարության որոշումը հայագիտության և հասարակագիտության համար։

1. Հայագիտության կենտրոնը բռնի կերպով փոխադրվելու է արտասահման, քանի որ հայաստանյան հայագիտության և հասարակագիտության կադրային հարցերն ու զարգացման ուղղությունները փաստացիորեն որոշվելու են օտար (քաղաքականացված) գիտական կենտրոններում՝ ըստ ամենայնի, օտար պետությունների հատուկ ծառայությունների միջամտությամբ։

2. Հայագետներն ու հասարակագետները (ինչպես նաև տեխնիկական մասնագիտություններով գիտաշխատողները) այլևս շահագրգռված չեն լինելու իրենց ուսումնասիրությունները շարադրել հայերեն։ Գիտական կազմակերպություններում աշխատելու և առաջխաղացում գրանցելու համար հայերեն ստեղծագործելը զրոյական արժեք է ունենալու։ Հայերենն աստիճանաբար դուրս է մղվելու գիտության դաշտից՝ վերածվելով կենցաղային, ոչ գիտական լեզվի։

3. Հայագիտական և հումանիտար ուղղություններով տասնամյակներ շարունակ գործող գիտական հանդեսները («Պատմա-բանասիրական հանդես», «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», «Բանբեր Մատենադարանի» և մյուսները) դառնալու են անպիտան և, ի վերջո, փակվելու են, քանի որ նրանցում հրապարակված հոդվածները հաշվի չեն առնվելու գիտնականների ատեստավորման ու գիտական պաշտոնները որոշելու ժամանակ։

4. Հայաստանում լույս տեսած գիտական մենագրություններն արժեք չեն ներկայացնելու գիտնականների ատեստավորման և գիտական պաշտոնին նշանակվելու ժամանակ։

5. Մենագրության տպագրության համար ընդունելի համարվող թվով 834 (Web of science-ի) հրատարակչություններից գեթ մեկը հայաստանյան չէ։ Հետևաբար, Հայաստանում գործող գիտական հրատարակչությունները նույնպես վերացման վտանգի առաջ են կանգնելու։

6. Հայաստանցի գիտնականները փաստացիորեն դրվում են օտար հրատարակչությունների շատ առումներով քաղաքական ու քաղաքականացված ուղեգծի և նախապատվությունների ուղղակի կախվածության ներքո։

7. Կառավարության վերոհիշյալ որոշմամբ հայաստանյան հայագիտությունն ու հասարակագիտությունը, փաստորեն, ամբողջությամբ հանձնվում են օտար կառավարման։

8. Հայաստանյան հեղինակների բոլոր ուսումնասիրությունները ենթարկվելու են դաժան գրաքննության։ Պետք է հաշվի առնել, որ օտար ակադեմիական կենտրոններից և գիտական հրատարակչություններից շատերը թե՛ Արևմուտքում, թե՛ ՌԴ-ում գտնվում են Թուրքիայի և Ադրբեջանի մեծ ազդեցության տակ։ Այդ ուղղությամբ վաղուց ի վեր ծավալուն և կեղտոտ աշխատանք են տանում նշված հայասպան պետությունների դիվանագիտական գերատեսչություններն ու հատուկ ծառայությունները, ներառյալ այդ կենտրոններին ու նրանց աշխատակիցներին ֆինանսական նվիրատվություններ (փաստացի՝ օրինականացված կաշառք), ինչպես նաև ճոխ ընդունելություններ ու տարբեր արտոնություններ տրամադրելու և կազմակերպելու միջոցով։

9. Ավելին, Հայկական հարցում բոլոր մեծ տերություններն ունեն իրենց սեփական քաղաքական նպատակները, որոնք հաճախ ուղղակիորեն արտացոլվում են ակադեմիական կազմակերպությունների և առանձին գիտաշխատողների աշխատանքի վրա։ Սա նշանակում է, որ զուտ հայկական շահ ներկայացնող բազմաթիվ ուսումնասիրություններ պարզապես մերժվելու են և չեն հրատարակվելու։

10. Պատմական որոշ թեմաներով սեփական սկզբունքային դիրքորոշումն արտահայտած հայաստանցի գիտնականներից ոմանք երբեք հնարավորություն չեն ստանալու հրապարակվել արտասահմանյան հանդեսներում։ Օրինակ, օտար հեղինակների որոշ հակապատմական տեսություններն ու գնահատականները գիտական սուր քննադատության ենթարկած հայաստանցի հեղինակները, բնականաբար, իսկույն մերժվելու են՝ անկախ նրանց ներկայացրած նյութի թեմայից և գիտական արժեքից։

11. Այնպիսի թեմաներ ու գիտական խնդիրներ, ինչպիսիք են հայերի բնիկության հարցը, Արցախի հիմնախնդիրը, Հայոց ցեղասպանությունը, հայ ազատագրական շարժումները ենթարկվելու են ամենադաժան գրաքննության՝ կա՛մ անմիջապես մերժվելով, կա՛մ կոպիտ, հակագիտական և հակահայկական խմբագրումների ենթարկվելով։ Գիտական շրջանառությունից հանվելու են պատմական բազմաթիվ օբյեկտիվ ճշմարտություններ, որոնք միջազգային ասպարեզում կարող են հայանպաստ իրավաքաղաքական կամ քարոզչական դեր կատարել։ Օրինակ, հայերի Հայկական լեռնաշխարհում բնիկ լինելու կամ Մովսես Խորենացու 5-րդ դարի արժանահավատ հեղինակ լինելու մասին ուսումնասիրություններն ի սկզբանե արժանանալու են «նացիոնալիստական» պիտակավորումների ու մերժվելու են։

12. Այս ամենը նշանակում է, որ հայաստանյան հայագիտության վերջին հարյուրամյակում ձեռքբերած ուրույն գիտական կառուցվածքն ու համակարգը, ինչպես նաև մեթոդաբանական ավանդույթները փոշիանալու են՝ չասած այլևս հայրենասիրական գաղափարախոսության մասին։

Հայաստանում հիմնարար հայագիտությունն ու հասարակագիտությունը վերանալու են՝ մահացու հարված հասցնելով հայ քաղաքական և ռազմավարական մտքին, հայկական ինքնիշխանությանն ու պետականությանը։

Եթե Լեոն, Մանուկ Աբեղյանը, Աշոտ Հովհաննիսյանը, Լևոն Խաչիկյանը, Հակոբ Անասյանը, Մկրտիչ Ներսիսյանը կամ ուրիշ հայ մեծ հայագետները գնահատվեին ՀՀ կառավարության 2023 թ. դեկտեմբերի 25-ի որոշման չափորոշիչներով, ապա նրանք անգամ կրտսեր գիտաշխատողի կարգավիճակին չէին կարող հավակնել։

Առանձին պետք է անդրադառնալ սույն որոշման՝ մենագրություններին վերաբերող հատվածին։ Առհասարակ, մենագրությունները գիտության զարգացման և առաջմղման գլխավոր միջոցն են, որովհետև նրանցում լուծում են գտնում խոշոր գիտական խնդիրները, առաջադրվում են նորովի լուծումներ, վարկածներ և մեթոդներ։ Սակայն այս որոշումը գիտնականներին, փաստորեն, հետ է պահում մենագրություն գրելուց, որովհետև, առաջին, մենագրություն է համարվում միայն օտար հրատարակչություններում օտար լեզուներով հրապարակված աշխատությունը, որը հայաստանյան հայագետներից շատ քչերն են ի վիճակի լինելու գրել և արտերկրում հրատարակել, երկրորդ՝ որովհետև մեկ մենագրությունը հավասարարժեք է համարված ընդամենը 3-4 հոդվածի (անկախ մենագրության ծավալից և որակից), և երրորդ՝ որովհետև մենագրություն է համարվում առնվազն հինգ տպագրական մամուլ կազմող աշխատությունը։ Այնինչ հայագիտության և հասարակագիտության ոլորտում հիմնարար մենագրությունները ունենում են ոչ թե հինգ, այլ բազմապատիկ ավել ծավալ՝ 20, 30, 40 և ավելի տպագրական մամուլ։ Հետևաբար, գիտնականները ձգտելու են գրել միայն հոդվածներ կամ կարճառոտ մենագրություններ, այն էլ՝ օտար լեզուներով, որից, ինչպես նշեցինք, տուժելու է հայոց լեզվի զարգացումը։

Կառավարության խնդրո առարկա որոշումը բացարձակապես հաշվի չի առնում մենագրությունների և հոդվածների որակը, ամեն ինչ միայն քանակական հարթության վրա է գնահատվում։ Սա կատարյալ անհեթեթություն և վնասարարություն է, որովհետև հատկապես հայագիտական ու հասարակագիտական բնագավառում որակական չափորոշիչներն ավելի մեծ նշանակություն ունեն։ Ի վերջո, ո՞վ է որոշելու հայագիտական ուսումնասիրությունների իրական գիտական արժեքը՝ հայերեն չիմացող, հայոց պատմության ու մշակույթի մասին մակերեսային պատկերացումներ ունեցող օտարերկրացի մասնագետնե՞րը, որոնք, ամեն ինչից զատ, նաև ենթակա են օտար (հաճախ՝ թշնամական) քաղաքական ազդեցություններին։

Իսկ ի՞նչ է պետք անել իրականում։ Հայաստանում աշխատող հայագետներին չի կարելի պարտադրել արտերկրում օտար լեզուներով հրատարակել իրենց ուսումնասիրությունները, որովհետև հայագիտության առաջնային լեզուն հենց հայերե՛նն է, այլ ոչ թե անգլերենը, ռուսերենը կամ ֆրանսերենը։ Ընդհակառակը, պետք է ջանք թափել, որպեսզի օտարերկրացի հայագետները Հայաստանում հայերեն հրատարակեն իրենց ուսումնասիրությունները՝ ընդսմին վերահսկելով նրանց աշխատանքի գիտականության ընդունելի մակարդակն ու որակը։ Մյուս կողմից, իհարկե, ցանկալի է, որ հայաստանյան հայագիտության լավագույն նմուշներն ու նվաճումները հրապարակվեն նաև օտար լեզուներով՝ կլինի դա արտերկրում թե Հայաստանում։

Հայագիտության տեսակետից ամենաորակյալ հանդեսներն առայժմ գործում են Հայաստանում, թեև դրանք վերջին տարիներին որակական լուրջ նահանջ են արձանագրել։ Բայց սա ամենևին չի նշանակում, թե այդ հանդեսներն այլևս պետք չեն։ Ընդամենը պետք է բարելավել գիտական արտադրանքի որակը։

Հայաստանում անհրաժեշտ է ստեղծել գիտական մեջբերումների ազգային մատենագիտական տվյալների բազա՝ ռուսաստանյան РИНЦ-ի նմանությամբ, որտեղ կուտակված կլինեն հայաստանցի և արտասահմանցի հայագետների տասնյակ հազարավոր հրապարակումները։

Կրկնեմ, Հայաստանյան հայագիտությունն ու հասարակագիտությունը պետք է զարգանան նախևառաջ հայերեն։ Եվ վե՛րջ։

Արմեն Այվազյան,

քաղ. գիտ. դոկտ., պատ. գիտ. թեկն.

26.03.2024

Կառավարության որոշումը

Աղբյուրը՝ Արմեն Այվազյանի դիմատետրի էջը

Տեսանյութը դիտելու համար սեղմել այստեղ

11 թուային բառարան

(425,321 գլխաբառ եւ ասացուածք)

• Բառգիրք հայերէն լեզուի, Անդրանիկ Վրդ. Կռանեան (1998).
• Ընդարձակ Բառարան Հայերէնէ Անգլիերէն, Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1970).
• Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն, Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1981).
• Գործնական Բառարան Հայերէն-Ֆրանսերէն, Գրիգոր Շահինեան (1997).
• Գործնական Բառարան Ֆրանսերէնէ Հայերէն, Յարութիւն Քիւրքճեան (1988).
• ՆՈՐԲառարան Գանձարան Հայերէն Լեզուի, Յարութիւն Թ. Գայայեան (1938).
• ՆՈՐ(beta)Հայերէն բացատրական բառարան, Ստեփան Մալխասեանց (1944).
• ՆՈՐ(beta)Հայոց լեզուի նոր բառարան, Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան (1992).
• ՆՈՐArmenian-English Vocabulary, Fr. S. L. Kogian (1949).
• ՆՈՐ(beta)Բառարան-տեղեկատու (Նոր բառեր և իմաստներ), Ֆրիդրիխ Խլղաթյան (1982).
• ՆՈՐ(beta)Նոր բառերի բացատրական բառարան, Փառանձեմ Մեյթիխանյան (1996).

129 պատկերահանուած բառարան

(112,834 պատկերահանուած էջ)
 Ընտրել բառարանի տեսակը 

Հայերէն  Հայ-Անգլերէն  Անգլերէն-Հայ  Հայ-Ֆրանսերէն  Ֆրանսերէն-Հայ 

Հայ-Ռուսերէն  Ռուս-Հայերէն  Հայերէն-Գերմաներէն  Գերմաներէն-Հայերէն 

Հայ-Սպաներէն  Սպաներէն-Հայերէն  Հայ-Իտալերէն  Իտալերէն-Հայերէն 

Հայ-Թուրքերէն  Թուրքերէն-Հայերէն  Հայ-Յունարէն  Հայ-Լատիներէն  Լատիներէն-Հայերէն 

Վրացերէն-Հայերէն  Հայերէն-Արաբերէն  Արաբերէն-Հայերէն  Հայերէն-Պարսկերէն 

Պարսկերէն-Հայերէն  Անգլերէն-Ռուսերէն  Գերմաներէն-Ռուսերէն  Թուրքերէն-Անգլերէն 

Անգլերէն-Թուրքերէն  Ֆրանսերէն-Թուրքերէն  Անգլերէնէ-Անգլերէն 

Հայերէն

ԲԱՑԱՏՐԱԿԱՆ

• Հայոց լեզուի նոր բառարան, Գնէլ արքեպիսկոպոս Ճէրէճեան, Փարամազ Կ. Տօնիկեան եւ Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան (1992). (Նաեւ թուային)
• Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Էդուարդ Բագրատի Աղայան (1976).
• Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Հրաչյա Աճառյանի Անվան Լեզվի Ինստիտուտ (1969).
• Հայոց լեզուի նոր բառարան, Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հրանդ Գանգրունի եւ Փարամազ Կ. Տօնիկեան (1968).
• Հայերէն աշխարհաբար լեզուի լիակատար բառարան, Պետրոս Վարդ. Ճիզմէճեան (1954).
• Հայերէն բացատրական բառարան, Ստեփան Մալխասեանց (1944).
• Նոր բառագիրք հայերէն լեզուի, Սիմոն Գաբամաճեան (1910).

ՀՈՄԱՆԻՇՆԵՐՈՒ

• Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան (2009).
• Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան (1967).
• Բառարան գանձարան հայերէն լեզուի, Յովհաննէս Թովմաս Գայայեան (1938). (Նաեւ թուային)

ԱՐԵՒՄՏԱՀԱՅԵՐԷՆԻ

• Արեւմտահայերէն-արեւելահայերէն նոր բառարան, Ռուբէն Կարապետի Սաքապետոյեան (2011).
• Արեւմտահայերենի բառարան, Արտեմ Սարգսյան (1991).

ՆՈՐԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐ(beta)Նոր բառեր. Գ պրակ, ՀՀ ԳԱԱ Հր. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ (2017).
• ՆՈՐՆոր բառեր. Բ պրակ, ՀՀ ԳԱԱ Հր. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ (2016).
• ՆՈՐՆոր բառեր. Ա պրակ, ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ (2015).
• Արդի հայերենի նորաբանությունների բառարան, Սեդա Էլոյան (2002).
• ՆՈՐ(beta)Նոր բառերի բացատրական բառարան, Փառանձեմ Մեյթիխանյան (1996). (Նաեւ թուային)
• ՆՈՐ(beta)Բառարան-տեղեկատու (Նոր բառեր և իմաստներ), Ֆրիդրիխ Խլղաթյան (1982). (Նաեւ թուային)

ԲԱՌԱԿԱԶՄԱԿԱՆ

• ՆՈՐԴպրոցական բառակազմական բառարան, Սերգեյ Գալստյան (2014).

ՍՏՈՒԳԱԲԱՆԱԿԱՆ

• Հայերեն ստուգաբանական բառարան, Գեւորգ Ջահուկյան (2010).
• Հին հայերենի վերջածանցների ծագումը — [Հայերեն ստուգաբանական բառարան], Գեւորգ Ջահուկյան (2010).
• ՆՈՐՀայերէն ստուգաբանական առձեռն բառարան, Հրաչեայ Աճառեան (2004).
• Մեր արմատները նոր լոյսի տակ, Վարդգէս Ուրիշեան (1995).
• Հայերէն արմատական բառարան, Հրաչեայ Աճառեան (1926).

ԴԱՐՁՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ

• Ղարաբաղի բարբառի բառարան, Արմեն Յուրիկի Սարգսյան (2013).
• Հայերեն դարձվածքների ընդարձակ բացատրական բառարան, Պետրոս Սարգսի Բեդիրյան (2011).
• ՆՈՐՀայերեն շրջասությունների բառարան, Պետրոս Ս. Բեդիրյան (2010).
• Հայոց լեզվի բարբառային բառարան, Հրաչյա Աճառյանի Անվան Լեզվի Ինստիտուտ (2001).
• Հայոց լեզվի դարձվածաբանական բառարան, Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան եւ Սերգեյ Աշոտի Գալստյան (1975).
• Հազար ու մէկ բառ ու բան հայոց խօսից բարբառէն, Տիրայր Ֆրունճեան (1970).
• Արեւելահայ ոճաբանութիւններ — [Հազար ու մէկ բառ ու բան հայոց խօսից բարբառէն], Տիրայր Ֆրունճեան (1970).
• Հայերէն գաւառական բառարան, Հրաչեայ Աճառեան (1913).
• Հայոց բառ ու բան, Սահակ վարդապետ Ամատունի (1912).
• Բառգիրք Արարատեան բարբառի, Տիգրան Նաւասարդեանց (1903).
• Թուրքերէնէ փոխառեալ բառերը Պօլսի հայ ժողովրդական լեզուին մէջ համեմատութեամբ Վանի, Ղարաբաղի եւ Նոր-Նախիջեւանի բարբառներուն, Հրաչեայ Աճառեան (1902).
• Բառգիրք յաշխարհաբառէ ի գրաբառ, Գերապայծառ Եդուարդ Հիւրմիւզեան (1869).
• Յաւելուած աշխարհիկ բառք անվկայք ի գրոց առ մեզ եղելոց — [Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի], Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան (1837).

ՈՒՂՂԱԳՐԱԿԱՆ

• ՆՈՐՀայերենի ուղղագրական նոր բառարան, Փառանձեմ Մեյթիխանյան (2013).
• ՆՈՐԱրդի հայերենի ուղղագրական-ձեւակազմական բառարան, Աշոտ Սուքիասյան, Քնարիկ Սուքիասյան (2002).
• Հայերեն ուղղագրական-ուղղախոսական-տերմինաբանական բառարան, Հովհաննես Խաչատուրի Բարսեղյան (1973).

ԳՐԱԲԱՐԻ

• Գրաբարի դարձուածաբանական բառարան, Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան (2012).
• Գրաբարի բառարան — Նոր հայկազյան բառարանում չվկայված բառեր, Լավրենտի Շահենի Հովհաննիսյան (2010).
• ՆՈՐՆորայայտ բառեր գրաբարում, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան եւ Հենրիկ Միսակի Ավետիսյան (2007).
• Գրաբարի հոմանիշների բառարան, Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան (2006).
• Գրաբարի բառարան, Ռուբէն Սերոբի Ղազարեան (2000).
• Ասացուածքներ հայերէն գրաբար լեզուով — [Հայերէն բացատրական բառարան], Ստեփան Մալխասեանց (1945).
• Առձեռն բառարան հայկազնեան լեզուի, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան եւ Հայր Գրիգոր Ճէլալեան (1865).
• Բառգիրք ի բարբառ հայ եւ իտալական, Հայր Մանուէլ վարդապետ Ջախջախեան (1837).
• Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի, Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան (1836).

ՄԻՋԻՆ ՀԱՅԵՐԷՆԻ

• Միջին հայերենի բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան եւ Հենրիկ Միսակի Ավետիսյան (2009).

ՎԱՂԱՇԽԱՐՀԱԲԱՐԵԱՆ

• Նորահայտ բառեր վաղաշխարհաբարյան աղբյուրներում, Նորայր Պողոսյան (2014).

ՕՏԱՐ ԼԵԶՈՒԻ

• ՆՈՐԲառգրքույկ, Նոր եւ նորակազմ բառեր հայերենում, Ռուբեն Կարապետի Սաքապետոյան (2014).
• ՆՈՐՕտար բառերի բառարան, Աշոտ Հայրապետյան (2011).
• (beta)Եւրոպական փոխառեալ բառեր հայերէնի մէջ, Հրաչեայ Աճառեան (1951).
• Բացատրական բառգիրք — Օտարազգի բառերի եւ օտարագիր բառերի ու դարձւածքների, Մարտիրոս Յարութիւնեանց (1912).
• Հանրամատչելի բառարան օտարազգի բառերի եւ գործածութեան մէջ մտած մտքերի ու դարձւածքների, Ա. Տէր-Ղազարեան (1908).

ԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Հայոց ազգանունների բառարան, Տիգրան Ավետիսյան (2010).
• Արական Անձնանուններ — [Հայոց լեզուի նոր բառարան], Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հրանդ Գանգրունի եւ Փարամազ Կ. Տօնիկեան (1968).
• Իգական Անձնանուններ — [Հայոց լեզուի նոր բառարան], Արտաշէս Տէր Խաչատուրեան, Հրանդ Գանգրունի եւ Փարամազ Կ. Տօնիկեան (1968).
• Հայոց անձնանունների բառարան, Հրաչեայ Աճառեան (1942).

ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Տարածված աշխարհագրական տեղանունների ցանկ — [Արեւմտահայերէն-արեւելահայերէն նոր բառարան], Ռուբէն Կարապետի Սաքապետոյեան (2011).
• Հայաստանի եւ հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, Թ.Խ. Հակոբյան, Ստ.Տ. Մելիք-Բախշյան, Հ.Խ. Բարսեղյան (1986).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).
• ՆՈՐ(beta)Հայբուսակ կամ Հայկական Բուսաբառութիւն, Հայր Ղեւոնդ Ալիշան (1895).

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

• ՆՈՐՀայկական խոհանոցի բառարան, Վահագն Ադամյան եւ Ժասմեն Բաբայան (2015).
• (beta)Հայերենագիտական բառարան, Հրանտ Զինավորի Պետրոսյան (1987).
• Տէրունի տօներ — [Ծիսական Բառարան], Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանեան (1979).
• Եկեղեցական իրեղէններ եւ նիւթական առարկաներ — [Ծիսական Բառարան], Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանեան (1979).
• (beta)Լեզվաբանական բառարան, Հ.Զ. Պետրոսյան, Ս.Ա. Գալստյան, Թ.Ա. Ղարագյուլյան (1975).

ՅԱՊԱՒՈՒՄՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐՀայերենում գործածվող տառային հապավումների բառարան, Դավիթ Գյուրջինյան, Նարինե Հեքեքյան (2007).
• ՆՈՐ(beta)Հապավումներ — [Նոր բառերի բացատրական բառարան], Փառանձեմ Մեյթիխանյան (1996). (Նաեւ թուային)

Հայ-Անգլերէն

• Գրպանի Նոր Բառարան Հայերէն-Անգլերէն, Մեսրոպ Կ. Գույումճեան եւ Լեւոն Թորոսեան (2002).
• Հայերէնէ-Անգլերէն Արդի Բառարան, Վեր. Տիգրան Խնդրունի եւ Մարտիրոս Գուշագճեան (1970).
• Ընդարձակ Բառարան Հայերէնէ Անգլիերէն, Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1970). (Նաեւ թուային)
• ՆՈՐArmenian-English Vocabulary — [Armenian Grammar (West Dialect)], Fr. S. L. Kogian (1949).
• Նոր Բառարան Հայերէնէ-Անգլիերէն, Ի. Ա. Երան (1949).
• Գործնական Բառարան Հայերէն-Անգղիերէն, Զաքարիա Տ. Ս. Փափազեան (1905).
• Համառօտ բառարան ի հայէ յանգղիական եւ ի տաճիկ, Սուքիաս Սօմալեան (1843).

ԴԱՐՁՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ

• A vocabulary of words used in modern Armenian but not found in the ancient Armenian lexicons, Elias Riggs (1847).

ԳՐԱԲԱՐԻ

• Նոր Բառգիրք Հայ-անգլիարէն, Հայր Մատաթեայ Վարդապետ Պետրոսեան (1875).

ԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Յատուկ Անուանք — [Նոր Բառգիրք Հայ-անգլիարէն], Հայր Մատաթեայ Վարդապետ Պետրոսեան (1875).
• Աշխարհագրական եւ Պատմական Անուանք — [Նոր Բառգիրք Հայ-անգլիարէն], Հայր Մատաթեայ Վարդապետ Պետրոսեան (1875).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).

Անգլերէն-Հայ

• Անգլերեն-հայերեն բառարան, Նելլի Ռուբենի Բարաթյան (2011).
• Գրպանի Նոր Բառարան Անգլերէն-Հայերէն, Մեսրոպ Կ. Գույումճեան եւ Լեւոն Թորոսեան (2002).
• Անգլերեն-հայերեն բառարան, Հ.Ա. Ասմանգուլյան եւ Մ.Ի. Հովհաննիսյան (1984).
• Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն, Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1981). (Նաեւ թուային)
• Անգլերէնէ-Հայերէն Արդի Բառարան, Մարտիրոս Գուշագճեան եւ Վեր. Տիգրան Խնդրունի (1970).
• Նոր Գրպանի Բառարան Անգլիերէն-Հայերէն, Ի. Ա. Երան (1928).
• Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ-Հայերէն, Փրոֆեսօր Յարութիւն Յովհաննէս Չաքմագճեան (1922).
• Պատկերազարդ Գործնական Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն, Զաքարիա Տ. Ս. Փափազեան (1910).
• Համառօտ բառարան յանգղիականէ ի հայ եւ ի տաճիկ, Սուքիաս Սօմալեան (1843).

ԴԱՐՁՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ

• Foreign Phrases, Proverbs, Maxims & Quotations with Translations — [Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն], Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1981). (Նաեւ թուային)
• Օտարազգի բառեր ու դարձվածքներ — [Ռուս-հայերեն բառարան], Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների Ակադեմիա – Լեզվի Ինստիտուտ (1958).
• Ասացուածքներ օտար լեզուներով — [Հայերէն բացատրական բառարան], Ստեփան Մալխասեանց (1945).

ԳՐԱԲԱՐԻ

• Բառարան Անգղիարէն եւ Հայերէն, Հայր Յարութիւն Վ. Աւգերեան (1868).

ԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Անձնանուններ — [Անգլերեն-հայերեն բառարան], Հ.Ա. Ասմանգուլյան եւ Մ.Ի. Հովհաննիսյան (1984).
• Names of Men — [Բառարան Անգղիարէն եւ Հայերէն], Հայր Յարութիւն Վ. Աւգերեան (1868).
• Names of Women — [Բառարան Անգղիարէն եւ Հայերէն], Հայր Յարութիւն Վ. Աւգերեան (1868).
• Names of Persons — [Համառօտ բառարան յանգղիականէ ի հայ եւ ի տաճիկ], Սուքիաս Սօմալեան (1843).

ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Աշխարհագրական անուններ — [Անգլերեն-հայերեն բառարան], Հ.Ա. Ասմանգուլյան եւ Մ.Ի. Հովհաննիսյան (1984).
• Geographical Names — [Համառօտ բառարան յանգղիականէ ի հայ եւ ի տաճիկ], Սուքիաս Սօմալեան (1843).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• English Index — [Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան], Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

• Անգլերեն-ռուսերեն-հայերեն բժշկական բառարան, Աստղիկ Գուրգենի Ավետիսյան (2001).

ՅԱՊԱՒՈՒՄՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐՀայերեն տեքստում հանդիպող լատինատառ հապավումներ — [Հայերենում գործածվող տառային հապավումների բառարան], Դավիթ Գյուրջինյան, Նարինե Հեքեքյան (2007).
• Անգլիայում եւ ԱՄՆ-ում ընդունված ամենագործածական հապավումներ — [Անգլերեն-հայերեն բառարան], Հ.Ա. Ասմանգուլյան եւ Մ.Ի. Հովհաննիսյան (1984).

Հայ-Ֆրանսերէն

• Հայերեն-ֆրանսերեն բառարան, Արամ Բարլեզիզյան (2009).
• Բառարան հայերէն-գաղղիերէն, Հայր Գէորգ Պայեան (1926).
• Բառարան հայերէն-ֆրանսերէն, Միհրան Յովհաննէսեան (1925).
• ՆՈՐԱռձեռն բառարան հայերէն աշխարհիկ լեզուէ-ֆրանսերէն, Գուիտոն Լուսինեան, Կարապետ Բասմաջեան (1915).

ԳՐԱԲԱՐԻ

• Բառգիրք հայ-գաղղիարէն, Ամբրոսիոս Գալֆայեան (1861).

ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Աշխարհագրական անունների ցանկ — [Հայերեն-ֆրանսերեն բառարան], Արամ Բարլեզիզյան (2009).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).
• ՆՈՐ(beta)Հայբուսակ կամ Հայկական Բուսաբառութիւն, Հայր Ղեւոնդ Ալիշան (1895).

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

• Համառօտ բառգիրք գիտութեանց եւ արուեստից եւ գեղեցիկ դպրութեանց — [Dictionnaire des Arts, des Sciences et des Lettres], P. Emanuel Dr. Kaciuni (1892).

Ֆրանսերէն-Հայ

• Ֆրանսերեն-հայերեն բառարան, Ամալյա Մուրադյան, Սուսաննա Խաչատրյան եւ կազմողներ (2010).
• Ֆրանսերեն-հայերեն դպրոցական բառարան, Խաչատուր Հայկազի Հեքիմյան (1971).
• Բառարան ֆրանսերէնէ-հայերէն, Եղիա Տէմիրճիպաշեան (1930).
• Բառարան գաղղիերէն-հայերէն-տաճկերէն, Հայր Սամուէլ վարդապետ Գանթարեան (1912).
• Առձեռն բառարան ֆրանսերէնէ հայ-աշխարհիկ, Մեսրոպ Նուպարեան (1911).
• Նոր բառգիրք պատկերազարդ ֆրանսահայ, Գուիտոն Լուսինեան (1900).

ԴԱՐՁՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ

• Foreign Phrases, Proverbs, Maxims & Quotations with Translations — [Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն], Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1981). (Նաեւ թուային)
• Օտարազգի բառեր ու դարձվածքներ — [Ռուս-հայերեն բառարան], Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների Ակադեմիա – Լեզվի Ինստիտուտ (1958).
• Ասացուածքներ օտար լեզուներով — [Հայերէն բացատրական բառարան], Ստեփան Մալխասեանց (1945).

ԳՐԱԲԱՐԻ

• Բառագիրք ի գաղղիերէն լեզուէ ի հայերէն, Նորայր Ն. Բիւզանդացի (1884).
• Բառագիրք երեքլեզուեան գաղղիերէն-հայերէն-տաճկերէն, Հայր Սրապիոն վարդապետ Էմինեան (1871).

ԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Ֆրանսահայ բառացուցակ պատմական, աշխարհագրական, դիցաբանական անուններու — [Առձեռն բառարան ֆրանսերէնէ հայ-աշխարհիկ], Մեսրոպ Նուպարեան (1911).

ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Աշխարհագրական անունների ցանկ — [Ֆրանսերեն-հայերեն դպրոցական բառարան], Խաչատուր Հայկազի Հեքիմյան (1971).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Index Français — [Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան], Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).
• ՆՈՐ(beta)ՑԱՆԿ Լատին եւ Փռանկ Անուանց Բուսոց — [Հայբուսակ կամ Հայկական Բուսաբառութիւն], Հայր Ղեւոնդ Ալիշան (1895).

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

• Ֆրանսերեն-հայերեն հասարակական-քաղաքական բառարան, Միրա Կարապետյան (2012).
• Dictionnaire des Arts, des Sciences et des Lettres, P. Emanuel Dr. Kaciuni (1891).

ՅԱՊԱՒՈՒՄՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐՀայերեն տեքստում հանդիպող լատինատառ հապավումներ — [Հայերենում գործածվող տառային հապավումների բառարան], Դավիթ Գյուրջինյան, Նարինե Հեքեքյան (2007).

Հայ-Ռուսերէն

• Հայ-ռուսերեն բառարան, Հրաչյա Աճառյանի Անվան Լեզվի Ինստիտուտ (1987).
• Հայ-ռուսերեն ուսումնական բառարան, Արա Հակոբջանի Սեկոյան (1986).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

• Հայ-ռուսերեն պոլիտեխնիկական բառարան — [Ռուս-հայերեն պոլիտեխնիկական բառարան], Զ.Ա. Հացագործյան, Ա.Հ. Դարբինյան, Ն.Գ. Հովումյան, Գ.Հ. Սրվանձտյան (1988).

Ռուս-Հայերէն

• Ռուս-հայերեն ուսումնական բառարան, Արա Հ. Սեկոյան (1978).
• Ռուս-հայերեն բառարան, Արարատ Սահակի Ղարիբյան (1977).
• Ռուս-հայերեն բառարան, Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների Ակադեմիա – Լեզվի Ինստիտուտ (1954).

ԴԱՐՁՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ

• Դարձվածքային արտահայտություններ — [Ռուս-հայերեն ուսումնական բառարան], Արա Հ. Սեկոյան (1978).
• Ռուս-հայերեն դարձվածաբանական բառարան, Ռ.Լ. Մելքումյան եւ Պ.Մ. Պողոսյան (1975).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Русский Индекс — [Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան], Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

• Ռուս-հայերեն պոլիտեխնիկական բառարան, Զ.Ա. Հացագործյան, Ա.Հ. Դարբինյան, Ն.Գ. Հովումյան, Գ.Հ. Սրվանձտյան (1988).

ՅԱՊԱՒՈՒՄՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐՀայերեն տեքստում հանդիպող ռուսերեն տառային հապավումներ — [Հայերենում գործածվող տառային հապավումների բառարան], Դավիթ Գյուրջինյան, Նարինե Հեքեքյան (2007).

Հայերէն-Գերմաներէն

• ՆՈՐԸնդարձակ Բառարան Հայերէնէ-Գերմաներէն, Լեւոն Թորոսեան (2019).
• Armenisch-Deutsches Wörterbuch, Dr. Dirair Froundjian (1952).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).

Գերմաներէն-Հայերէն

• ՆՈՐԸնդարձակ Բառարան Գերմաներէնէ-Հայերէն, Լևոն Թորոսեան (2018).
• Գերմաներեն-հայերեն բառարան, Գրիգոր Միհրանի Անդրեասյան (1976).
• ՆՈՐ(beta)Բառագիրք Գերմաներէն-Հայերէն, Հ. Աւետիք Վ. Կոյլաւ (1889).

ԴԱՐՁՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ

• Foreign Phrases, Proverbs, Maxims & Quotations with Translations — [Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն], Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1981). (Նաեւ թուային)
• Օտարազգի բառեր ու դարձվածքներ — [Ռուս-հայերեն բառարան], Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների Ակադեմիա – Լեզվի Ինստիտուտ (1958).

ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐԱշխարհագրական Անուններ — [Ընդարձակ Բառարան Գերմաներէնէ-Հայերէն], Լևոն Թորոսեան (2018).
• Աշխարհագրական անուններ — [Գերմաներեն-հայերեն բառարան], Գրիգոր Միհրանի Անդրեասյան (1976).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Deutscher Index — [Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան], Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

• Գերմաներեն-հայերեն-ռուսերեն բառարան (երկրագիտություն), Ռ.Վ. Օգանովա, Հ.Ա. Ղուկասյան (2012).

ՅԱՊԱՒՈՒՄՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐՀայերեն տեքստում հանդիպող լատինատառ հապավումներ — [Հայերենում գործածվող տառային հապավումների բառարան], Դավիթ Գյուրջինյան, Նարինե Հեքեքյան (2007).
• Ցուցակ առավել գործածական հապավումների — [Գերմաներեն-հայերեն բառարան], Գրիգոր Միհրանի Անդրեասյան (1976).

Հայ-Սպաներէն

• Բառարան Հայերէնէ-Սպաներէն, Հայր Յարութիւն Թէքէեան (1984).

Սպաներէն-Հայերէն

• Առձեռն Բառարան Սպաներէնէ Հայերէն, Յարութիւն Թէքէեան (1955).

Հայ-Իտալերէն

• Բառարան հայերէն-իտալերէն, Հայր Վահան Վարդապետ Օհանեան (1996).
• Բառգիրք ի բարբառ հայ եւ իտալական, Հայր Մանուէլ վարդապետ Ջախջախեան (1837).

ԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Անուանք անձանց — [Բառգիրք ի բարբառ հայ եւ իտալական], Հայր Մանուէլ վարդապետ Ջախջախեան (1837).

ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Աշխարհագրական անուանք — [Բառգիրք ի բարբառ հայ եւ իտալական], Հայր Մանուէլ վարդապետ Ջախջախեան (1837).

Իտալերէն-Հայերէն

• Բառարան իտալերէն-հայերէն, Հայր Վահան Վարդապետ Օհանեան (1995).

ԴԱՐՁՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ

• Foreign Phrases, Proverbs, Maxims & Quotations with Translations — [Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն], Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1981). (Նաեւ թուային)
• Օտարազգի բառեր ու դարձվածքներ — [Ռուս-հայերեն բառարան], Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների Ակադեմիա – Լեզվի Ինստիտուտ (1958).
• Ասացուածքներ օտար լեզուներով — [Հայերէն բացատրական բառարան], Ստեփան Մալխասեանց (1945).

Հայ-Թուրքերէն

ԱՐԴԻ ԹՈՒՐՔԵՐԷՆ

• Հայերեն-թուրքերեն բառարան, Մայրանուշ Փարավոնի Դերմենջյան (2013).

ՕՍՄԱՆԵՐԷՆ

• ՆՈՐՄեծ բառարան հայերէնէ օսմաներէն, Պետրոս Զէքի Կարապետեան (1907).

ՀԱՅԱՏԱՌ ԹՈՒՐՔԵՐԷՆ

• Առձեռն բառարան հայկազնեան լեզուի, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան եւ Հայր Գրիգոր Ճէլալեան (1865).
• Համառօտ բառարան ի հայէ յանգղիական եւ ի տաճիկ, Սուքիաս Սօմալեան (1843).
• Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի, Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան (1836).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐ(beta)Հայբուսակ կամ Հայկական Բուսաբառութիւն, Հայր Ղեւոնդ Ալիշան (1895).

Թուրքերէն-Հայերէն

ԱՐԴԻ ԹՈՒՐՔԵՐԷՆ

• Թուրքերեն-հայերեն բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (2003).
• ՆՈՐԹրքերէնէ-Հայերէն Առձեռն Բառարան, Հայր Արիստակէս Վրդ. Պօհճալեան (1981).

ՕՍՄԱՆԵՐԷՆ

• ՆՈՐՄեծ բառարան օսմաներէնէ հայերէն, Պետրոս Զէքի Կարապետեան (1912).

ՀԱՅԱՏԱՌ ԹՈՒՐՔԵՐԷՆ

• Թուրքերէնէ փոխառեալ բառերը Պօլսի հայ ժողովրդական լեզուին մէջ համեմատութեամբ Վանի, Ղարաբաղի եւ Նոր-Նախիջեւանի բարբառներուն, Հրաչեայ Աճառեան (1902).
• Համառօտ բառարան ի տաճկերենէ յանգղիական եւ ի հայ բարբառ, Սուքիաս Սօմալեան (1843).

ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Աշխարհագրական անունների ցանկ — [Թուրքերեն-հայերեն բառարան], Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (2003).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐ(beta)ՑԱՆԿ Թուրք եւ Արաբ Անուանց Բուսոց — [Հայբուսակ կամ Հայկական Բուսաբառութիւն], Հայր Ղեւոնդ Ալիշան (1895).

ՅԱՊԱՒՈՒՄՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐՀայերեն տեքստում հանդիպող լատինատառ հապավումներ — [Հայերենում գործածվող տառային հապավումների բառարան], Դավիթ Գյուրջինյան, Նարինե Հեքեքյան (2007).

Հայ-Յունարէն

• Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի, Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան (1836).

Հայ-Լատիներէն

• Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի, Հայր Գաբրիէլ Աւետիքեան, Հայր Խաչատուր Սիւրմէլեան, Հայր Մկրտիչ Աւգերեան (1836).

ԴԱՐՁՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ

• ՆՈՐԲառագիրք հայոց (Dictionarium armeno-latinum), Francisco Rivola (1633).
• ՆՈՐԲառագիրք Հայոց (Dictionarium Armeno-Latinum), Francisco Rivola (1621).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան, Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).
• ՆՈՐ(beta)Հայբուսակ կամ Հայկական Բուսաբառութիւն, Հայր Ղեւոնդ Ալիշան (1895).

Լատիներէն-Հայերէն

ԴԱՐՁՈՒԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ

• Foreign Phrases, Proverbs, Maxims & Quotations with Translations — [Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն], Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1981). (Նաեւ թուային)
• Օտարազգի բառեր ու դարձվածքներ — [Ռուս-հայերեն բառարան], Հայկական ՍՍՌ Գիտությունների Ակադեմիա – Լեզվի Ինստիտուտ (1958).
• Ասացուածքներ օտար լեզուներով — [Հայերէն բացատրական բառարան], Ստեփան Մալխասեանց (1945).
• Բառգիրք լատին եւ ուրիշ օտարաբարբառ ասութիւններու — [Առձեռն բառարան ֆրանսերէնէ հայ-աշխարհիկ], Մեսրոպ Նուպարեան (1911).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• Index Latinus — [Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան], Ռուբեն Սերոբի Ղազարյան (1981).
• ՆՈՐ(beta)ՑԱՆԿ Լատին եւ Փռանկ Անուանց Բուսոց — [Հայբուսակ կամ Հայկական Բուսաբառութիւն], Հայր Ղեւոնդ Ալիշան (1895).

Վրացերէն-Հայերէն

• ՆՈՐՎրացերեն-հայերեն բառարան, Ռամազ Կ. Գորգաձե (2005).

ԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐԱնձնանունների ցանկ — [Վրացերեն-հայերեն բառարան], Ռամազ Կ. Գորգաձե (2005).

ՏԵՂԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐՏեղանունների ցանկ — [Վրացերեն-հայերեն բառարան], Ռամազ Կ. Գորգաձե (2005).

Հայերէն-Արաբերէն

• Բառարան Հայերէնէ Արաբերէն, Ժորժ Թազպազեան (1964).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐ(beta)Հայբուսակ կամ Հայկական Բուսաբառութիւն, Հայր Ղեւոնդ Ալիշան (1895).

Արաբերէն-Հայերէն

• Բառարան Արաբերէն Հայերէն, Ժորժ Թազպազեան (1960).

ԲՈՒՍԱՆՈՒՆՆԵՐՈՒ

• ՆՈՐ(beta)ՑԱՆԿ Թուրք եւ Արաբ Անուանց Բուսոց — [Հայբուսակ կամ Հայկական Բուսաբառութիւն], Հայր Ղեւոնդ Ալիշան (1895).

Հայերէն-Պարսկերէն

• ՆՈՐՀայերեն-Պարսկերեն Բառարան, Տիգրան Դավթյան (2011).
• ՆՈՐՀայերէնից Պարսկերէն բառարան, Վարդան Յարութիւնեան (2006).

Պարսկերէն-Հայերէն

• ՆՈՐՊարսկերէնից Հայերէն Բառարան, Հայդուկ Մանսուրեան (2005).
• (beta)Պարսկերեն-հայերեն բառարան, Գեորգի Մկրտչի Նալբանդյան (1987).

Անգլերէն-Ռուսերէն

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

• Անգլերեն-ռուսերեն-հայերեն բժշկական բառարան, Աստղիկ Գուրգենի Ավետիսյան (2001).

Գերմաներէն-Ռուսերէն

ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

• Գերմաներեն-հայերեն-ռուսերեն բառարան (երկրագիտություն), Ռ.Վ. Օգանովա, Հ.Ա. Ղուկասյան (2012).

Թուրքերէն-Անգլերէն

ՀԱՅԱՏԱՌ ԹՈՒՐՔԵՐԷՆ

• Համառօտ բառարան ի տաճկերենէ յանգղիական եւ ի հայ բարբառ, Սուքիաս Սօմալեան (1843).

Անգլերէն-Թուրքերէն

ՀԱՅԱՏԱՌ ԹՈՒՐՔԵՐԷՆ

• Համառօտ բառարան յանգղիականէ ի հայ եւ ի տաճիկ, Սուքիաս Սօմալեան (1843).

Ֆրանսերէն-Թուրքերէն

ՀԱՅԱՏԱՌ ԹՈՒՐՔԵՐԷՆ

• Բառարան գաղղիերէն-հայերէն-տաճկերէն, Հայր Սամուէլ վարդապետ Գանթարեան (1912).
• Բառագիրք երեքլեզուեան գաղղիերէն-հայերէն-տաճկերէն, Հայր Սրապիոն վարդապետ Էմինեան (1871).

Անգլերէնէ-Անգլերէն

ՅԱՊԱՒՈՒՄՆԵՐՈՒ

• Abbreviations — [Ընդարձակ Բառարան Անգլիերէնէ Հայերէն], Մեսրոպ Կ. Գույումճեան (1981). (Նաեւ թուային)

Աղբյուրը՝ Նայիրի հայերեն էլեկտրոնային բառարանների գրադարան

Որդիս Արտավազդ, դու երկու զենքով պիտի պահես Հայքը։

-Երկո՞ւ։

-Այո։

-Որո՞նք են այդ զենքերը։

-Հայոց լեզուն և Հայկյան սուրը։ Հիշիր տղաս, սուրը կարող ես պատյանի մեջ դնել, բայց վերստին հանել, կոտրվելու դեպքում՝ կռել նորը։ Սակայն եթե սխալվես ու Հայոց լեզուն դնես պատյանի մեջ, այլևս չես կարող հանել և ոչ էլ ստեղծել նորը։ Ամեն ինչ կարելի է կառուցել, վերագտնել բոլոր կորուստները, բայց եթե կորցնես մայրենին՝ կկորցնես և քեզ, և վարքը հայոց մեծաց, և Հայքը համայն և ապագան Ասքանազյան մեր ազգի։

Տիգրան Մեծի պատգամը որդուն

Հատված Հայկ Խաչատրյանի «Տիգրան Մեծ» պատմավեպից

Աղբյուրը՝ Գևորգ Յազըճյանի դիմատետրի էջը

Հայոց լեզուն Սասունցի Դավթի զենքն ու զրահն է, որ աչքից գցել ու սնդուկում պահել է անշնորհք, թշվառական հորեղբայրը։ Սասունցի Դավթի հոր նժույգն է, որ առանց խնամքի փակել է կեղտոտ ախոռում հավերի թառի տակ, մինչև էդ զենք ու զրահով չզինավառվի հայ ժողովուրդը, մինչև էդ նժույգը չհեծնի՝ կմնա սրա նրա դռանը խեղճ ծառա։

Հովհաննես Թումանյան

՛՛Դիտողություններ լեզվի մասին՛՛

1917 թ․

Աղբյուրը՝ <a href="http://<!— wp:paragraph —> <p>Աղբյուրը՝ Էլեն Երեմյանի դիմատետրի էջը</p> Էլեն Երեմյանի դիմատետրի էջը

https://www.facebook.com/reel/351768184295713