ԼԺՏ-ի նյութերը բաժնի նյութերը։

ՀՀ ԿԳՆ լեզվի պետական տեսչության պետ`

պարոն Ս. Երիցյանին

Հարգելի պարոն Երիցյան,

Ս.թ. նոյեմբերի 20-ին Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում ելույթ է ունեցել ՀՀ կրթության և գիտության նախարար պարոն Արմեն Աշոտյանը` անգլերեն լեզվով:

Ելույթը հասանելի է https://www.youtube.com/watch?v=Ze_YQzG4KPY կայքում:

Խնդրում ենք պարզաբանել.`

Արդյոք պարոն Աշոտյանի` անգլերեն լեզվով ելույթը համապատասխանո՞ւմ է ՀՀ լեզվի մասին օրենքի հոդված 3-ին առ այն, որ «Հայաստանի Հանրապետությունը ներկայացնող անձանց պաշտոնական ելույթների լեզուն հայերենն է, եթե դա չի հակասում տվյալ միջազգային ատյանում ընդունված կարգին»:

Շարունակությունը →

Բազմերանգ սփիւռքի ինքնուրոյն ազգային քաղաքականութեան ի խնդիր

«ՄԷԿՈՒԹԻՒՆ» ԵՒ ԱԶԳԻ ԶՈՅԳ ԹԵՒԵՐ

Պատմութեան դժբախտ պարտադրանք, հայ ազգը կը գոյատեւէ երկու թեւերով, Հայաստանի Հանրապետութիւն եւ Սփիւռք: Զգացական հայրենասիրութիւնը, որ ինքզինք շնչահեղձ կ՛ընէ բարեսիրութեան եւ զբօսաշրջութեան ոլորտներուն մէջ, մեր բոլորի մեղսակցութեամբ, ցարդ թոյլ չտուավ «ղեկավարութիւններ» ու մակարդակին այս խնդիրը քննել, առանց աչքի կապանքներու, նեղլիկ շահախնդրութիւններու, պատահական եւ պատեհապաշտներու կարծիքներու: Միակ նախադրեալը, երեւութապէս հասկնալի եւ ընդունելի համարուողը «հայ ազգ» հասկացողութիւնն է, թէեւ, եթե պեղենք, կը տեսնենք որ անոր մէջ ոչ նոյն բանը կը դնենք ոչ նոյն բանը կը տեսնենք:

Շարունակությունը →

Մայրենի լեզու, գրականություն, ուսուցիչ

Հայաստանի գրողների միության վարչության նախագահ ՎԱՐԴԳԵՍ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ զեկուցումը` մայրենի լեզվի և գրականության դասավանդման խնդիրներին նվիրված հանրապետական խորհրդակցությունում 1982թ.

Ամենից առաջ կուզենայի հայ գրողների անունից իմ ուրախությունն արտահայտել հայոց լեզվի և գրականության ուսուցիչների նման պատկառելի համաժողովի հրավիրման բուն երևույթի առումով: Շարունակությունը →

(հատվածներ Լեոյի «Ռուսահայոց գրականություն» հոդվածից)

Անպատրաստ, ինքնուրույնությունից զուրկ ազգերին, այն ազգերին, որոնց ստեղծագործող ուժերը քնած դրության մեջ են, հատուկ է ենթարկվել քաղաքակրթությամբ, մտավոր առաջադիմությամբ հզոր ազգերի ազդեցության: Այս հանգամանքը հատուկ է մանավանդ փոքրիկ, անպաշտպան, ցիրուցան եղած ազգերին, մանավանդ, երբ նրանք աղքատ են հոգով, երբ նրանք սեփական անկախ շավիղ չեն կարող հարթել քաղաքակրթության դաշտում և պիտի շարունակ սովորեն, աշակերտեն:

Հայի խիստ ենթարկվող բնավորությունը չափազանց աչք ծակող պատմական մի իրողություն է: Օտարին ենթարկվելու, օտարինը յուրացնելու համար հային հարկավոր էլ չէ, որ այդ օտարը նրանից շատ բարձր լինի իր քաղաքակրությամբ, իր մտավոր ուժով: Երբ մենք տեսնում ենք Լեհաստանի հայությունը կորցրած իր ազգային լեզուն, ազգային առանձնահատկությունները, ասում ենք, որ դա մի բնական օրենք է, որ ուրիշ կերպ չէր էլ կարող լինել, քանի որ թույլը, անպատրաստը, քոչվորը պիտի կլանվի, ոչնչանա գոյության կռվի մեջ: Բայց ահա տեսնում ենք հայեր քրդերի, չերքեզների, թաթարների մեջ: Ըստ երևույթին, այդ միջավայրում հայը պիտի բարձր լիներ իրան շրջապատողներից իբրև մտավոր ուժ և եթե չենթարկեր նրանց իր ազդեցության, գոնե պիտի հեշտ պահպանոր իր ինքնուրույնությունը: Բայց բոլորովին հակառակն ենք տեսնում: Նույնիսկ այդպիսի տեղերում հայը այնքան խիստ ենթարկվող էր, որ մոռանում է իր լեզուն, ամեն կողմով նմանվում է շրջապատին, պահպանելով միայն, այն էլ ոչ միշտ, իր կրոնը:

Շարունակությունը →

(հատված «Պատմություն հայոց գրականության» հոդվածից)

XI դարից է, որ Միջին Ասիան ձեռնարկում է ջախջախել ամբողջ Արևմտյան Ասիան, դրա մեջ ասել է, և Հայաստանը: Այդ գործողությունը կարելի է բնորոշել մի բառով` «ջարդ»: Հայ ժողովրդի գլխին այդ ջարդը կատարվում է ամբողջ յոթ դար: Եվ ջորդվում է այդ ժողովուրդն ամեն կողմից: Այս երկարատև ջարդի ընթացքում է, որ հայությունը կորցնում է իր ազգաբնակչության միապաղաղությունը, հատվածների է բաժանվում և այդ հատվածներից շատերը, միանգամից անջատվելով մյուս մասերից կամ հեռանալով երկրից, կորցնում են և իրանց լեզվական կապը և մեծամեծ զանգվածներով օտարանում են: Լեզվի արժեքը կորչում է այդ հատվածների մեջ, և գոյանում են անունով հայ, բայց իրապես օտարացած տարրեր, որոնց պետք է լինում անվանել այն լեզուներով, որ նրանք ընդգրկել են իրանց մայրենի լեզվի փոխարեն – թրքախոս, թաթարախոս, վրացախոս, քրդախոս, չերքեզախոս, և այլն: Շարունակությունը →

«Փարաջանով» ֆիլմի հայաստանյան ցուցադրության լուրն առնելուն պես շտապեցի «Մոսկվա» կինոթատրոն, հատկապես, որ հանրապետության նախագահը ֆիլմին շնորհել էր պետական մրցանակ:

Եթե դուք Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի եք կամ պարզապես հայ մարդ, գիտեք ձեր երկրի պետական կամ մայրենի լեզուն, բայց չեք տիրապետում անգլերեն կամ ռուսերեն լեզուներին (ինչո՞ւ պետք է տիրապետեք, իրավացիրորեն կհարցնեք դուք) և այն էլ շատ բարձր մակարդակով, ցավոք, ոչինչ չեք հասկանա ֆիլմից: Այն ռուսերեն լեզվով է, որի երևանյան ցուցադրությունն ուղեկցվում է անգլերեն ենթագրերով: Մի անթաքույց երազանք ունեցա. որքան լավ կլիներ, որ մեր երկրի նախագահը չիմանար անգլերեն կամ ռուսերեն, այլ իմանար չինարեն կամ վրացերեն: Գուցե նա այդ պարագայում պահանջեր ֆիլմի հայերեն թարգմանությունը՝ նախ իր և հետո ժողովրդի համար: Ե՛վ ինքը կիմանար մրցանակի իմաստը, և՛ հայությունը:

Շարունակությունը →

Չկարծեք, թե լավ խոսքը բոլոր մարդիկ նույն կերպ են հասկանում: Կան մարդիկ, որ լավ խոսքը, գրավոր լինի թե բանավոր, համարում են ճոխ, փարթամ խոսքը` դժվար մատչելի բառերով: Մարդիկ էլ կան, որ հավանում են պարզ, հասարակ, ամենքին հասկանալի խոսքը: Ոմանց մաքուր գրական խոսքն է դուր գալիս, ոմանց էլ` ժողովրդական ոճերով, նույնիսկ բարբառային դարձվածքներով համեմված խոսքը: Ճաշակի հարց է:

Այստեղ են ասել` ճաշակի մասին չեն վիճում (թեև շատ հաճախ վիճում են և այլ էլ` կրքոտ ու անզիջում): Ինչպես էլ որ լինի` լավ խոսքն ունի մի նշան, մի հատկանիշ, որ անվիճելի է, պարտադիր` բոլոր ճաշակների համար: Ճիշտ է, լավ խոսքի պայմանները շատ են և բոլորն էլ կարևոր, բայց կա մի պայման, որ կարևոր է ամենից ավելի:

Շարունակությունը →

(հատված)

Որովհետև առարկաներից ոչ մեկի տված հմտությունը մեզ այնքան պետք չի գալիս մեր ամբողջ կյանքում, մեզ չի ուղեկցում այնքան համառորեն, որքան լեզուն:

Որովհետև մեր ամբողջ կյանքում մենք լողում ենք լեզվական իրադրությունների մեջ` համոզում ենք ու համոզվում, սիրում ենք ու ատում, հուզում ենք ու հուզվում, կռվում ենք ու հաշտվում, խնդրում ենք ու մերժում` ամեն ինչ լեզվի միջոցով:

Ի՞նչ կասկած, մաթեմատիկա, քիմիա, ֆիզիկա, կենսաբանություն, պատմություն և այլն, բոլորն էլ հարկավոր, իրենց անփոխարինելի կարևորությունն ունեցող առարկաներ են: Բայց, նախ և առաջ, դրանք նույնպես լեզու են, լեզվով են բացատրվում (բանաձևերն իրենց հերթին), լեզվով են հասկացվում, լեզվով են արտահայտվում, և որքան ստույգ ու տպավորիչ` այնքան լավ: Եթե մի բան ստույգ չես բացատրում, ուրեմն ստույգ չգիտես: (Ահա ինչու չպիտի կարծել, թե լեզվի ուսուցումը միայն լեզվի ուսուցչի գործն է, դա վերաբերում է բոլոր առարկաների ուսուցիչներին անխտիր: Բայց դրա մասին քիչ հետո):

Շարունակությունը →

Չգիտեմ նույնիսկ ի՞նչ անուն տալ այդ խաղերին, բայց կարևորն էությունն է: Երկուսն էլ շատ հետաքրքիր են ու օգտակար և, հավանորեն, շատերին ծանոթ:

Մեկի կարգը հատևյալն է. երկու կամ մի քանի հոգի ընտրում են մի որևէ բառ. հետո ամեն մեկն առանձին բառեր է կազմում մայր բառի մեջ եղած տառերով: Ասենք, թե ընտրեցինք նորակառույց բառը, ի՞նչ բառեր կարելի է կազմել դրա մեջ եղած տառերից: Նոր-ն ու կառույց-ն իսկույն երևում են, բայց հետո գալիս են ակ, ակն, ական, ակնոցն, այց, այր, արան, կար, կոր, կռան, կու, ուրց, ուրան, ունկ, յար, ցան…   Տեսնո՞ւմ եք ինչքան բառեր դուրս եկան, շատ հնարավոր է, որ ես բոլոր բառերը չգտա, փորձեցեք ավելացնել:

Շարունակությունը →