Հաջորդ օրը Քսանթոսը որոշեց աշակերտների հյուրասիրությանը հյուրասիրությամբ պատասխանել և Եզոպոսին ասա.
— Եզոպոս, այսօր ճաշին բարեկամներս գալու են, գնա և մեզ համար աշխարհի ամենալավ և ամենագեղեցիկ բանը պատրաստիր:
«Լավ,- մտածեց Եզոպոսը,- սպասիր, ես քեզ սովորեցնեմ, թե ինչ է նշանակում հիմար հրամաններ տալ»: Նա գնաց մսի խանութ, նոր փողոտված լեզուներ գնեց, և երբ տուն եկավ, մի մասը տապակեց, մի մասը խաշեց, մյուս մասն էլ պատրաստեց սառը համեմունքներով: Նշանակված ժամին հյուրերը հավաքվեցին:
— Եզոպոս, մեզ համար ուտելիք բեր:
Եզոպոսը բոլորին սոուսով խաշած լեզու մատուցեց:
— Օհո՜, ուսուցիչ,-ասացին աշակերտները,- նույնիսկ քո ճաշն էլ է փիլիսոփայական. ոչինչ չի վրիպում քո աչքից: Դեռ նոր ենք տեղավորվել սեղանի շուրջ, բայց արդեն լեզու են մատուցում:
Մեկ-երկու բաժակ խմելուց հետո, Քսանթոսն ասաց.
— Եզոպոս, ուտելիք բեր մեզ համար:
Եզոպոսը աղած պղպեղով տապակած լեզու մատուցեց:
— Աստվածայի՜ն է, ուսուցիչ,- ասացին աշակերտները,- կրակից և աղած պղպեղից լեզուն ավելի սուր համ է ունենում. աղի այրողությունը միանալով լեզվի բնական սրության հետ, տալիս է հաճելի և թունդ համ:
Նրանք մի անգամ էլ խմեցին, և երրորդ բաժակին Քսանթոսն ասաց.
— Եզոպոս, վերջապես մեզ ուտելիք տալո՞ւ ես, թե ոչ:
Եզոպոսը արմտիքով համեմած սառը լեզու մատուցեց:
Աշակերտներն իրար ասացին.
— Օ՜ֆ, Դեմոկրիտոս, լեզուս արդեն ցավում է այսքան լեզուներից:
— Մի՞թե այստեղ ուրիշ ոչինչ չկա: Երևում է, որտեղ Եզոպոսի մատը խառն է, այնտեղ լավ բան չպետք է սպասել:
Սառը լեզուներից բոլորի սիրտը խառնեց: Քսանթոսն ասաց.
— Եզոպոս, մեզ ապուր բեր:
Եզոպոսը մատուցեց լեզուներից մնացած խաշուն: Հյուրերը տեսնել իսկ չուզեցին:
— Ահա և վերջին հարվածը մեր գլխին,-ասացին նրանք,-Եզոպոսը մեզ սպանեց իր լեզուներով:
— Եզոպոս,- ասաց Քսանթոսը,- մենք ուրիշ ոչինչ չունե՞նք:
— Ուրիշ ոչինչ,- պատասխանեց Եզոպոսը:
— Ուրիշ ոչի՞նչ, սրիկա՛, ասաց Քսանթոսը: — Մի՞թե ես քեզ չասացի` «Գնիր աշխարհի ամենալավ և ամենագեղեցիկ բանը»:
Եզոպոսը պատասխանեց.
— Բախտս բերել է, որ ինձ նախատում են այս գիտուն պարոնների ներկայությամբ: Դու ինձ չասացի՞ր` «Գնիր աշխարհի ամենալավ և ամենագեղեցիկ բանը»: Իսկ աշխարհում կա՞ ավելի լավ և ավելի գեղեցիկ բան, քան լեզուն է: Մի՞թե լեզվով չի պահվում ամբողջ փիլիսոփայությունը և ամբողջ գիտական միտքը: Առանց լեզվի ոչինչ չի կարելի անել` ո՛չ տալ, ոչ առնել, ոչ գնել. պետական կարգուկանոնը, օրենքները, որոշումները գոյություն ունեն միայն լեզվի շնորհիվ: Մեր ամբողջ կյանքի հիմքը լեզուն է, նրանից լավ ոչինչ չկա աշխարհում:
Աշակերտներն ասացին.
— Երդվում ենք Մուսաներով, նա շատ լավ է դատում: Դու ճիշտ չես, ուսուցիչ:
Աշակերտները ցրվեցին իրենց տները, և ամբողջ գիշեր նրանց փորը ցավեց:
Առավոտյան նրանք բողոքեցին Քսանթոսին: Եվ նա ասաց.
— Իմ գիտուն բարեկամներ, մեղավորը ես չեմ, այլ իմ անպիտան ստրուկ Եզոպոսը: Բայց դրա փոխարեն ես ձեզ այսօր կհյուրասիրեմ իսկական ճաշով. ա՛յ, լսեցեք, թե ինչ պետք է կարգադրեմ: — Եվ ձայն տալով Եզոպոսին, ասաց. – Որովհետև իմ բոլոր ասածները հակառակն ես շուռ տալիս, ահա քեզ իմ հրամանը` գնա շուկա և գնիր աշխարհի ամենից վատ և ամենից անպետք բանը:
Եզոպոսը լսեց հրամանը և նույնիսկ աչքը չթարթեց: Նա նորից գնաց մսի խանութ, նորից գնեց բոլոր փողոտված խոզերի լեզուները և նորից նրանցից ճաշ պատրաստեց: Այդ միջոցին իր աշակերտների հետ միասին եկավ Քսանթոսը, նրանք տեղավորվեցին սեղանի շուրջ, և երբ առաջին բաժակը խմեցին, Քսանթոսն ասաց.
— Եզոպո՛ս, ուտելիք բեր մեզ համար:
Եզոպոսը բոլորին մատուցեց քացախի մեջ դրած աղի լեզուն:
— Ինչպե՞ս,- ասացին հյուրերը,- նորի՞ց լեզու:
Քսանթոսը գունատվեց: Իսկ աշակերտները մեկնաբանեցին.
— Երեկվա փորլուծից հետո, այսօր նա ուզում է մեզ այս քացախով բուժել:
Էլի մի երկու բաժակ խմեցին, և Քսանթոսն ասաց.
— Ուտելու բան բեր մեզ համար:
Եզոպոսը բոլորին տապակած լեզու մատուցեց:
— Այդ ի՞նչ է նշանակում,- ասացին աշակերտները: — Երեկվա այդ տխմարը ուզում է մեզ վերջնականապե՞ս սպանել իր լեզուներով:
Քսանթոսն ասաց.
— Դու էլի նո՞ւյնն ես կրկնում, չարագո՛րծ: Ինչպե՞ս ես հանդգնել գնել այդ լեզուները: Մի՞թե ես քեզ չասացի` «Գնա շուկա և գնիր աշխարհի ամենից վատ և ամենից անպետք բանը»:
Եզոպոսը պատասխանեց.
— Լեզվից ավելի վատ ի՜նչ կա աշխարհում: Լեզուն մեզ բերում է երկպառակություն, դավադրություն, կեղծիքներ, ջարդեր, գժտություններ, նախանձություն, պատերազմ: Մի՞թե կարող է մի որևէ ավելի վատ, ավելի արգահատելի բան լինել, քան լեզուն է:
Եզոպոսի առակներ, Հայաստան հրատարակչություն, Երևան 1972թ., 37-40:
Թվայնացումը` Լեզվի ժողովրդական տեսչության
